Józef Potyka


źródło: katowice.ipn.gov.pl

 

Józef Potyka

  • ur. 5 sierpnia 1886 w Łabędach
  • zm. 15 października 1954 w Tarnowskich Górach
  • działacz szachowy
 Wspomnienie

Doktor prawa, polityk samorządowy, powstaniec śląski, wybitna postać międzywojennego Śląska.

Urodził się w rodzinie rolniczo-kupieckiej. Ukończył gimnazjum w Gliwicach, następnie studiował prawo na uniwersytetach we Wrocławiu i Berlinie, w 1913 uzyskując stopień doktora. Od października 1911 przez niecały rok oraz podczas I wojny światowej służył w armii niemieckiej. W 1914 ranny pod Verdun, awansowany do podporucznika rezerwy. Od stycznia 1919 zaangażowany w Polską Organizację Wojskową Górnego Śląska, w kwietniu 1919 wstąpił do służby państwowej. Pełnił obowiązki zastępcy starosty w Mławie, od lipca 1919 w Puławach.

W sierpniu 1919 ochotniczo wstąpił do 1 Pułku Strzelców Bytomskich, objął dowództwo 8 kompanii, a po niecałych trzech tygodniach dowództwo II batalionu. W połowie marca 1920 skierowany został do pracy plebiscytowej. Kierował Wydziałem Statystycznym Polskiego Komisariatu Plebiscytowego. Podczas II Powstania Śląskiego był bardzo bliskim współpracownikiem Wojciecha Korfantego i jako jego wysłannik, wraz z Mieczysławem Paluchem 25 sierpnia 1920 przekazał komendantowi Alfonsowi Zgrzebniokowi decyzję Korfantego o zakończeniu II Powstania Śląskiego.

Podczas III Powstania Śląskiego jako prawnik organizował  sądownictwo polowe i pełnił funkcję szefa nowo utworzonego Departamentu Spraw Wojskowych przy Naczelnej Komendzie Wojsk Powstańczych. Po odwołaniu podpułkownika kawalerii Macieja hrabiego Mielżyńskiego był jednym z kandydatów na naczelnego dowódcę III Powstania (ostatecznie został nim ppłk Kazimierz Zenkteller. Po zakończeniu powstania przez krótki czas był komendantem obozu dla uchodźców śląskich w Sosnowcu, następnie pracował w Polskim Komisariacie Plebiscytowym w powiecie kozielskim a  od września 1921 roku pracował w biurze adwokackim K. Czapli w Bytomiu.

W październiku 1921 przez Naczelną Radę Ludową mianowany starostą bytomskim (właściwie powiatu świętochłowickiego, w skład którego wchodziły m.in. Nowe Hajduki, Wielkie Hajduki i tzw. Szarlociniec – obecnie wszystkie w granicach Chorzowa), z siedzibą w Świętochłowicach. W latach 1922-23 siedzibę starostwa wybudowano jednak na działce udostępnionej przez gminę Hajduki Wielkie (obecnie Chorzów Batory, dzielnica Chorzowa). Po likwidacji powiatu świętochłowickiego w kwietniu 1939, część terenu Wielkich Hajduk wraz z siedzibą starostwa przyłączono do Świętochłowic (ten podział administracyjny zachował się do dzisiaj).

22 czerwca 1922 jako starosta powiatu świętochłowickiego, przejął formalnie władzę w Królewskiej Hucie (obecnie Chorzów) z rąk kontrolera Międzysojuszniczej Komisji Rządzącej i Plebiscytowej, kapitana Pinauda. Następnego dnia tymi oto słowami „Kraj, w który Wojsko Polskie wkracza, jest klejnotem w koronie Najjaśniejszej Rzeczypospolitej nie tylko ze względu na skarby, jakie mieści w swoim łonie, lecz także ze względu na serce ludu, które tak tęskniło za Polską i które nie dało wyrwać sobie gorącej miłości do wielkiej Ojczyzny Polski. Wprawdzie pewna część ludności niezupełnie jeszcze odczuwa tak gorące tchnienie, gdyż system pruski stosowany dotychczas wiele zepsuł. Toteż tem większe zadania czekają dzisiaj na Polskę, gdyż chodzi o zdobycie serc tych, którzy stoją dziś jeszcze na uboczu. A zatem „do broni”, zdobywać serca naszych współbraci! Niech Wojsko Polskie będzie nie tylko siłą oręża, ale również siła kulturalną. Niech żyje armia polska.” powitał wkraczające pod dowództwem gen. Kazimierza Horoszkiewicza wkraczające do miasta pododdziały 75. Pułku Piechoty Wojska Polskiego.

2 maja 1923 został odznaczony – dekretem z dn. 2 maja 1923 r. – Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. W 1920 współzałożyciel Związku Hallerczyków. Współzałożyciel, wiceprezes, następnie prezes honorowy Związku Powstańców Śląskich. Zdaniem niektórych historyków, kontrkandydat Michała Grażyńskiego na urząd wojewody śląskiego.

Był wielkim społecznikiem – w marcu 1925 inicjator utworzenia w Świętochłowicach Powiatowego Muzeum ze zbiorami archiwaliów powstańczych oraz z okresu Plebiscytu, w latach późniejszych zbiory przeniesiono do utworzonego w 1934 Muzeum w Chorzowie. Jako starosta Świętochłowic dr Józef Potyka wraz z pułkownikiem Wojska Polskiego dr Pawłem Chrobokiem, rodowitym mysłowiczaninem, rozważali plany budowy lotniska samolotowego w Mysłowicach. W uznaniu tej inicjatywy w latach trzydziestych ubiegłego wieku powołany został przez wojewodę Grażyńskiego na Prezesa Zarządu Wojewódzkiego Ligi Obrony Powietrznej Państwa w Katowicach.

Pełnił urząd starosty świętochłowickiego do 5 września 1927. Po odwołaniu, aż do wybuchu wojny dyrektor Spółki Brackiej w Tarnowskich Górach.

W Tarnowskich Górach, poza pracą zawodową, wiele czasu poświęcał różnego rodzaju akcjom społecznym. Doceniając wagę upowszechnienia rodzimej kultury i tradycji, włączył się całym sercem w starania grupy społeczników (z Józefem Piernikarczykiem i Alfonsem Kopią) wokół utworzenia w mieście muzeum oraz zorganizowania z podziemi tarnogórskiej kopalni zabytkowej atrakcji turystycznej. Podjęte działania przerwał wybuch wojny.

Pomimo tego, że działalność państwowa i społeczna zajmowała mu wiele czasu bardzo mocno związany był z Polskim Związkiem Szachistów Województwa Śląskiego początkowo jako uczestnik rozgrywek by 4 listopada 1928 r. objąć funkcję Prezesa Zarządu. Funkcję Prezesa dr Józef Potyka sprawował – z okresem przerwy w czasie II wojny światowej – do grudnia 1946 r. Okres ten charakteryzował się znaczącymi sukcesami organizacyjnymi:

  • w roku 1929 (na 5-lecie działania Okręgu) w Królewskiej Hucie zorganizowane zostały I Drużynowe Mistrzostwa Polski pod honorowym patronatem Wojewody Śląskiego dr Michała Grażyńskiego,
  • w roku 1934 (na 10-lecie powołania Okręgu) w Katowicach zorganizowane zostały II Drużynowe Mistrzostwa Polski pod honorowym patronatem Marszałka Józefa Piłsudskiego,
  • w roku 1939 przygotowania do III Drużynowych Mistrzostw Polski przerwał wybuch wojny lecz ledwie reaktywowany, pod przewodnictwem dr Józefa Potyki, Okręg Związek Szachowy we wrześniu 1946 r. w Katowicach zorganizował III Drużynowe Mistrzostwa Polski.

Oprócz funkcji Prezesa Śląskiego Okręgowego Stowarzyszenia Szachistów dr Józef Potyka był kilkakrotnie wybierany do władz Polskiego Związku Szachowego, a mianowicie:

  • w kadencji 1931 – 1932 jako Ławnik Zarządu,
  • w kadencji 1933 – 1934 jako Członek Zarządu,
  • w kadencji 1934 -1935 jako Ławnik Zarządu.

Ciężko schorowany dr Józef Potyka w grudniu ustąpił z funkcji Prezesa Okręgowego Związku lecz można było go spotkać przy szachownicy w  Tarnowskich Górach.

Po wybuchu II wojny światowej spodziewając się represji ze strony okupanta początkowo przeniósł się do Lwowa, jako współorganizator i prezes Komitetu Uchodźców ze Śląska we Lwowie. W 1940 powrócił do Polski, zamieszkał w Krakowie, działał w ruchu oporu oraz strukturach polskiego państwa podziemnego. Aresztowany przez gestapo w 1943, osadzony w więzieniu na Montelupich w Krakowie gdzie został dotkliwie okaleczony.


źródło: katowice.ipn.gov.pl

Wojnę przeżył. Po zakończeniu wojny powrócił do Tarnowskich Gór. Został ponownie dyrektorem Spółki Brackiej w Tarnowskich Górach, po jej likwidacji w 1950 przeszedł na emeryturę. Zmarł 15 października 1955 w Tarnowskich Górach.


Uzupełnienie z dnia 29.10.2024

15 października 2024 r. na cmentarzu św. Anny w Tarnowskich Górach pod auspicjami IPN odbyła się uroczystość upamiętnienia odrestaurowanego pomnika śp. dr Józefa Potyki odznaczeniem (plakietką) „Tobie Polsko”. Aby uroczystość mogła mieć miejsce, konieczne było odnalezienie rodziny oraz miejsca pochówku – zajęło mi to wiele lat poszukiwań. Przywróciłem pamięć o tym zasłużonym Prezesie Śląskiego Związku Szachowego, a przede wszystkim wielkim Polaku, „który urodził się Niemcem by umrzeć Polakiem”.

Mirosław P. Gnieciak