Wiktor Witkowski

źródło: archiwum Mirosława Gnieciaka (1959)

 

Wiktor Witkowski

• ur. 23 września 1900 w podpoznańskich Zawadach (obecnie Poznań)
• zm. 22 sierpnia 1978 w Katowicach
• sędzia szachowy klasy międzynarodowej (International Arbiter 1956)
• działacz szachowy i sportowy (w związkach piłki nożnej i strzelectwa sportowego)
• II kategoria szachowa

Wspomnienie

Wiktor Witkowski urodził się 23 września 1900 r. w podpoznańskich Zawadach. Jego rodzice – Franciszek i Rozalia z Tomczaków – prowadzili duże gospodarstwo ogrodnicze, przechodzące z pokolenia na pokolenie. Rodzice zapewnili synowi dobre wykształcenie: ukończył 3 klasy szkoły powszechnej i 8 klas zakończonych maturą w poznańskim Gimnazjum św. Marii Magdaleny. To gimnazjum – popularne „Magdalenki” – sięgają tradycją roku 1303, gdy przy poznańskiej Kolegiacie św. Marii Magdaleny założona została szkoła, której patronem prawdopodobnie był św. Tomasz z Akwinu. Po zdaniu matury w 1917 r. Wiktor Witkowski nie przejawiał zainteresowania gospodarstwem rodzinnym i rozpoczął pracę w Zakładach Ubezpieczeń Bawarskiego Banku Hipotecznego i Wekslowego w Poznaniu, jednocześnie dokształcając się w zakresie ubezpieczeń i reasekuracji. W międzyczasie, od 27 grudnia 1918 r. do czasu rozejmu (16 lutego 1919 r.), brał czynny udział w Powstaniu Wielkopolskim, a po jego zakończeniu współtworzył Związek Weteranów Wielkopolskich. W przyłączonym do Rzeczypospolitej Poznaniu, oprócz pracy w Bawarskim Banku, rozpoczął działalność społeczną w klubach i organizacjach sportowych.

Działalność społeczną Wiktora Witkowskiego należy rozpatrywać w dwóch okresach: poznańskim i śląskim.

Okres poznański 1922–1929

Wiktor Witkowski na początku działalności społecznej w sporcie związał się z Klubem Sportowym „Pogoń” Poznań, w którym od roku 1922 był członkiem Zarządu, a w latach 1925–1927 pełnił funkcję Prezesa i jednocześnie był członkiem Wydziału Gier i Dyscypliny Poznańskiego Związku Piłki Nożnej.

Działalność w klubie piłkarskim nie przesłaniała jego życiowej pasji – szachów. To z rodzinnego domu wyniósł zainteresowanie szachami. Grać w szachy nauczył go ojciec i już jako 8-letnie dziecko został wprowadzony przez ojca do założonego w 1849 r. Poznańskiego Klubu Szachowego. Pierwszy poważny sukces odniósł w 1915 r., zdobywając mistrzostwo szkół poznańskich. Praca zawodowa i samokształcenie nie pozwalała na udział w zajmujących dużo czasu turniejach, lecz dla rozrywki grywał lekkie partie; jak pisał Andrzej Kwilecki („Szachy w Poznaniu”, str. 49) – „Żelazna gwardia” klubu spotykała się niemal każdego popołudnia. Członkowie lepiej sytuowani zamawiali kawę z ciastkami lub małe kolacje z parówką i sałatką, i grali o pieniądze, co przyciągało kibiców. M. Bartkiewicz, A. Drosio, S. Kwaśniewski, W. Witkowski, (…) i kilku innych grało o wysoką, jak na tamte czasy, stawkę 5 lub 10 zł za partię. Jednak większość wolnego czasu Wiktor Witkowski przeznaczał na pracę organizacyjną w zarządzie Poznańskiego Klubu Szachowego, którego członkiem był w latach 1924–1929 (w latach 1927–1929 pełniąc funkcję Wiceprezesa). Pozycja zawodowa w Zakładach Ubezpieczeń Bawarskiego Banku pozwalała na podnoszenie prestiżu osobistego Wiktora Witkowskiego, czego efektem było ufundowanie w 1927 r, pucharu przechodniego dla mistrza Poznania, który zgodnie z wola fundatora przechodził na własność po zdobyciu trzech tytułów mistrza miasta – puchar na własność zdobył Roman Gostyński (mistrz Poznania 1932, 1933 i 1937).

Dużym wydarzeniem szachowym w Poznaniu była wizyta mistrza świata na zaproszenie Poznańskiego Klubu Szachistów. W niedzielę 16 grudnia 1928 r. o godzinie 14-tej na dworcu PKP w Poznaniu Aleksandra Alechina, wraz z towarzyszącym mu Dawidem Przepiórką, powitali: ppłk dr Marian Steifer, Marian Bartkiewicz oraz Wiktor Witkowski. Ta znajomość zaowocowała sympatią i zaufaniem mistrza świata.

Ciągłe podnoszenie kwalifikacji zawodowych i osiągane sukcesy nie uszły uwadze pracodawcy, który w 1929 r. zaproponował Wiktorowi Witkowskiemu objęcie stanowiska Dyrektora w otwieranym w Katowicach Głównym Przedstawicielstwie Niemieckiej Spółki Akcyjnej Bawarskiego Towarzystwa Ubezpieczeń (dawniej Zakłady Ubezpieczeń Bawarskiego Banku Hipotecznego i Wekslowego). Po przyjęciu propozycji Wiktor Witkowski otrzymał urlop na uporządkowanie swoich spraw osobistych, z których najważniejszą było zawarcie związku małżeńskiego z Zofią Kowalską, jak również udział w Mistrzostwach Poznania na rok 1930, rozpoczętych 19 listopada 1929 r. w kawiarni „Warszawianka” – siedzibie Poznańskiego Klubu Szachowego. Wiktor Witkowski, zajęty ożenkiem i przenosinami do Katowic, zajął w końcowej klasyfikacji XIV miejsce na 16 uczestników.

Okres śląski 1930–1976

Przenosiny do Katowic odbyły się w 1930 r., przed urodzinami najstarszej córki Teresy nastąpił zakup majątku (110 ha) Gałęzewo w miejscowości Gałęzewice k/Wrześni. W trakcie pobytu Wiktora Witkowskiego w Katowicach majątkiem tym zarządzali żona i ojciec.

Po przybyciu do Katowic Wiktor Witkowski dość szybko odnalazł swoje miejsce w Katowickim Klubie Szachowym, który po śmierci Theobalda Ertelta i czasowym wyjeździe Emila Sojki przeżywał trudności organizacyjne – i już w roku 1930 został wybrany na stanowisko Prezesa klubu. Szybko też nawiązał dobre relacje z Zarządem Polskiego Związku Szachistów Województwa Śląskiego i już w 1932 r., z puli Związku wraz z Prezesem dr Józefem Potyką, został wybrany do Zarządu Polskiego Związku Szachowego. 10 stycznia 1933 r. Walne Zebranie Śląskiego Związku wybrało Wiktora Witkowskiego na funkcję I Wiceprezesa, którą piastował przez cztery kadencje. Wykorzystując swoje doświadczenie i wiedzę przeprowadził w Związku zmiany organizacyjne (m.in. doprowadził do utworzenia Śląskiego Okręgowego Stowarzyszenia Szachistów), pozwalające na pozyskiwanie środków finansowych. Śląskie Okręgowe Stowarzyszenie Szachistów w 10. rocznicę powołania Związku zorganizowało II Drużynowe Mistrzostwa Polski, zakończone sukcesem organizacyjnym, do którego walnie przyczynił się Wiktor Witkowski. Sukcesy w pracy zawodowej, zaangażowanie w działalność szachową i bardzo dobre relacje w środowisku szachowym sprawiły, że cieszył się dużym szacunkiem i zaufaniem, czego przykładem było zdarzenie związane z mistrzem świata Aleksandrem Alechinem w trakcie Olimpiady Szachowej w Warszawie w 1935 roku. Gdy problemy zdrowotne dotknęły kota Alechina, z którym był bardzo związany, mistrz świata skontaktował się z Wiktorem Witkowskim i przyjechał do Katowic do umówionego weterynarza.

Wiktor Witkowski, oprócz gry szachowej, miał także inne pasje sportowe – kręgle i  strzelectwo sportowe. W ramach rekreacji brał udział w zawodach w strzelaniu do rzutków, odnosząc również na tym polu sukcesy. W późniejszych latach pasję tę przeniósł na łowiectwo. Wspólnie z dr Józefem Potyką od 1946 r. działali w Polskim Związku Łowieckim. Wiktor Witkowski był podłowczym PZŁ na powiat katowicki oraz członkiem Wojewódzkiej Rady Łowieckiej.

Sukcesy zawodowe i działalność społeczna zostały przerwane przez wybuch II wojny światowej. Gdy jako urodzony w granicach Drugiej Rzeszy Niemieckiej zdecydowanie odmówił zarówno przyjęcia obywatelstwa, jak i podpisania volkslisty, w ramach represji zmuszony został wraz z rodziną do opuszczenia Katowic. Podobny los spotkał rodzinę Wiktora Witkowskiego w majątku Gałęzewo. Dlatego postanowił przenieść się w okolice Warszawy i znalazł schronienie w Repkach u hrabiny Doria-Gernałowicz. W majątku tym przeżył okres okupacji, tam urodziła się młodsza córka – Elżbieta, której matką chrzestną została hrabina. Wiktor Witkowski znalazł pracę w Zarządzie Miejskim pobliskiego Sokołowa Podlaskiego, jako pracownik elektrowni. Ten stan rzeczy trwał do roku 1944 i dopiero ofensywa wojsk radzieckich i zbombardowanie elektrowni zmusiły rodzinę Witkowskich do ucieczki do Warszawy. W lipcu 1944 r. znaleźli w miarę bezpieczne schronienie w piwnicy domu, w którym przed wojną mieszkała siostra żony Wiktora Witkowskiego, lecz nie na długo, gdyż po powstaniu warszawskim trafili do obozu w Pruszkowie. Ostatecznie rodzina przeżyła wojnę, lecz później rozpoczęły się problemy ze znalezieniem bezpiecznego miejsca do zamieszkania – majątek w Gałęzewicach został w ramach reformy rolnej rozparcelowany, a mieszkanie w Katowicach również zostało zajęte. Dopiero na początku 1946 r. sytuacja rodzinna Wiktora Witkowskiego ustabilizowała się, gdyż znalazł on mieszkanie w Katowicach oraz pracę w Wojewódzkim Domu Kultury, i mógł powrócić do działalności szachowej. Nie brał udziału w zebraniu reaktywacyjnym Śląskiego Okręgowego Związku Szachowego (10 marca 1946 r.), lecz już w kolejnym zebraniu organizacyjnym – 16 czerwca 1946 r. – wraz z Feliksem Głogoszewskim dołączyli do dr Józefa Potyki, aby Związkowi przedstawić plan działania. Pierwszą imprezą ogólnopolską, którą zorganizowali, były III Drużynowe Mistrzostwa Polski – impreza, którą przygotowywali jeszcze w 1939 r., w ranach obchodów 15-lecia istnienia Śląskiego Okręgowego Stowarzyszenia Szachistów.

Ciężko schorowany, okaleczony w więzieniu na Montelupich w Krakowie, dr Józef Potyka nie miał dość sił, aby pogodzić kierowanie Spółką Bracką w Tarnowskich Górach i Śląskim Okręgowym Związkiem Szachowym w Katowicach i z tego powodu 15 grudnia 1946 r. zrezygnował z pełnienia funkcji Prezesa Zarządu. Funkcję tę objął Wiktor Witkowski i kierował Związkiem do 6 lutego 1949 roku.

Reaktywacja Polskiego Związku Szachowego spowodowała, że Wiktor Witkowski włączył się do prac organizacyjnych i na Walnym Zjeździe PZSzach (6 października 1946 r.) został wybrany Wiceprezesem Zarządu. Funkcję tę pełnił do 18 maja 1950 r., gdy na mocy decyzji GKKF nastąpiło rozwiązanie Polskiego Związku Szachowego i powołanie Sekcji Szachów GKKF.

Funkcje zajmowane we władzach Polskiego i Okręgowego Związku Szachowego nie przesłaniały innego celu, którym było reaktywowanie Katowickiego Klubu Szachowego. Znajdując oparcie w Miejskim Domu Kultury zorganizował sekcję szachową WDK ZZ Katowice. Sekcja ta przetrwała w tym statusie organizacyjnym do opartej na statucie GKKF-itu reorganizacji klubów sportowych. W oparciu o struktury spółdzielczości pracy powstało Zrzeszenie Sportowe „START”. Wiktor Witkowski był organizatorem Klubu Sportowego „START” Katowice, w którym działały sekcje: lekkiej atletyki, hokeja na lodzie, gimnastyczna, piłki rowerowej i ta „najważniejsza” – szachowa. Wyszukał przy ul. Mariackiej 13 lokal, który przez prawie 50 lat był oparciem dla życia szachowego w Katowicach i na Śląsku. Tu pierwsze kroki do mistrzowskich karier stawiali Jacek Bielczyk i Jan Przewoźnik, tu miejsce do dalszej rywalizacji znaleźli zawodnicy AZS-u Gliwice – Krystyna Hołuj-Radzikowska, Adam Dzięciołowski oraz Henryk Śliwiński – reprezentant „Polonii” Bytom. W klubie znaleźli miejsce także ukształtowani już zawodnicy czołówki krajowej – Stefan Brzózka, Józef Gromek, Edward Nahlik i Wacław Łuczynowicz, a przede wszystkim najdłużej reprezentujący barwy „Startu” – Wiktor Balcarek. Zapobiegliwość organizacyjna Wiktora Witkowskiego zapewniła klubowi w latach 1953–1960 aż siedem szachistek (podczas gdy większość klubów w Polsce miała w swojej kadrze najwyżej jedną kobietę) – Klarę Knapik, Zytę Knapik, Aleksandrę Malinę-Szpakowską, Jolantę Szotę, Barbarę Wojciechowską, Lidię Dłuską i Ernę Wiewiórowską – wszystkie były wielokrotnymi finalistkami Mistrzostw Polski kobiet. Drużyna „START”-u Katowice była wielokrotnym medalistą Drużynowych Mistrzostw Polski, w tym złotym z roku 1958. W ślady seniorów poszła też drużyna juniorów „START”-u, która wielokrotnie (1970, 1972, 1974, 1975, 1976) zdobywała Drużynowe Mistrzostwo Polski. Te wszystkie sukcesy miały miejsce w czasach, gdy Wiktor Witkowski aktywnie działał w Klubie i sekcji. W 1976 r. zrezygnował z działalności społecznej, a w 1977 r. „START” Katowice spadł z I ligi i poza nielicznymi sukcesami sportowymi – tytułem Mistrza Polski Jana Przewoźnika oraz sukcesami organizacyjnymi (turnieje z lat 1983–1995) już nie powrócił do dawnej sławy.

Działalność w Okręgowym Związku Szachowym, szczególnie w okresie powojennym od czasu reorganizacji sportu na wzór radziecki (Społeczne Sekcje Szachów WKKF), była dla Wiktora Witkowskiego trudna, po przejęciu władzy przez tzw. „grupę chorzowską” – skupioną wokół Prezesa. Najlepiej o tym świadczy fakt, że w materiałach wydawanych przez Śląski Związek Szachowy ani razu nie pojawiło się zestawienie, w którym Wiktor Witkowski był wymieniony jako Prezes Zarządu w latach 1946–1949. W nieopublikowanym maszynopisie przygotowywanej do druku pracy „60 lat Okręgowego Związku Szachowego w Katowicach” w tabeli Dotychczasowi Prezesi Zarządu Okręgowego na str. 56 brakuje nazwiska Wiktora Witkowskiego. Ten sam zabieg został zastosowany w tabeli Wieloletni, zasłużeni działacze Okręgowego Związku Szachowego na str. 58 – również tam nazwiska Wiktora Witkowskiego nie znajdziemy.

Dlatego poniżej prezentuję zestawienie obejmujące funkcje z wyboru, które Wiktorowi Witkowskiemu powierzali delegaci sekcji i klubów szachowych na Walnych Zebraniach Wyborczych Śląskiego Związku Szachowego:

• kadencja 1932–1933 – I Wiceprezes
• kadencja 1933–1934 – I Wiceprezes
• kadencja 1934–1935 – I Wiceprezes
• kadencja 1935–1936 – I Wiceprezes
• kadencja 1946 – II Wiceprezes
• kadencja 1946–1948 – Prezes Zarządu
• kadencja 1948–1949 – Prezes Zarządu
• kadencja 1949–1950 – Członek Zarządu
• kadencja 1950–1951 – Członek Zarządu
• kadencja 1952–1953 – Z-ca Przewodniczącego Sekcji Szachów WKKF
• kadencja 1953–1954 – Z-ca Przewodniczącego Sekcji Szachów WKKF
• kadencja 1954–1956 – Z-ca Przewodniczącego Sekcji Szachów WKKF
• kadencja 1956–1957 – Członek Plenum Sekcji Szachów WKKF
• kadencja 1957–1959 – Komisja Propagandy i Szkolenia
• kadencja 1961–1963 – Wiceprezes Sportowy
• kadencja 1963–1966 – Wiceprezes Organizacyjny
• kadencja 1966–1970 – Wiceprezes Organizacyjny
• kadencja 1970–1973 – Wiceprezes Organizacyjno-Szkoleniowy

Aby ocena pracy Wiktora Witkowskiego w środowisku śląskich szachów była kompletna, koniecznym jest omówić jego udział w organizacji i/lub sędziowaniu imprez ogólnopolskich i międzynarodowych na terenie Okręgowego Związku Szachowego. O II i III Drużynowych Mistrzostwach Polski była już mowa. Na Śląsku odbyło się wiele imprez szachowych, do najbardziej reprezentatywnych, organizowanych lub współorganizowanych przez Wiktora Witkowskiego należały: mecz Polska – Czechosłowacja (Katowice 1949), 10. finał Indywidualnych Mistrzostw Polski (Katowice 1952), 9. finał DMP (Katowice 1953), 18. finał IMP (Katowice 1961),  19. finał DMP (Wisła 1963), 1. Międzynarodowy Turniej „START”-u (Wisła 1970) oraz 2. Międzynarodowy Turniej „START”-u (Chorzów 1976) – wszystkie te imprezy były zorganizowane na wysokim poziomie, przede wszystkim sędziowskim.

Działalność Wiktora Witkowskiego na arenie ogólnopolskiej i międzynarodowej to przede wszystkim działalność organizacyjna i sędziowska, a także jako delegat PZSzach do FIDE, członek Komisji Statystycznej oraz uczestnik Kongresów FIDE. Doświadczenie wyniesione z kierowniczej funkcji w zagranicznym podmiocie gospodarczym oraz biegła znajomość języka niemieckiego stanowiły bezsprzeczny atut do reprezentowania Polski na arenie międzynarodowej.

Funkcje Wiktora Witkowskiego we władzach Polskiego Związku Szachowego:

• kadencja 1932–1934 – Ławnik Zarządu
• kadencja 1934–1935 – Ławnik Zarządu
• kadencja 1946–1947 – Wiceprezes
• kadencja 1947–1949 – Wiceprezes
• kadencja 1949–1950 – Członek Zarządu
• kadencja 1950–1951 – Członek Zarządu
• kadencja 1956–1957 – Członek Prezydium Sekcji Szachów GKKF
• kadencja 1957 – Członek Prezydium Tymczasowego Zarządu PZSzach
• kadencja 1957–1959 – Przewodniczący Komisji Dyscyplinarnej
• kadencja 1959–1960 – Przewodniczący Komisji Dyscyplinarnej
• kadencja 1961–1963 – Delegat do FIDE
• kadencja 1963–1966 – Delegat do FIDE
• kadencja 1966–1970 – Przewodniczący Kolegium Sędziów PZSzach

Przykładem profesjonalnej działalności organizacyjno-sędziowskiej Wiktora Witkowskiego był zorganizowany i przeprowadzony przez Wiktora Witkowskiego w lipcu 1950 r. Turniej Międzynarodowy w Szczawnie-Zdroju, poświęcony pamięci Dawida Przepiórki. W 1950 r. był to jeden z najsilniejszych turniejów szachowych na świecie. Od początku organizacji struktur sędziowskich Polskiego Związku Szachowego (w roku 1953) czynnie w tych pracach uczestniczył. Autorytet sędziowski Wiktora Witkowskiego skutkował tym, że powierzano mu sędziowanie wielu imprez mistrzowskich na terenie całego kraju, m.in. 20. finał IMP (Głuchołazy 1963),  XI Mistrzostwa Świata Studentów (Kraków 1964) oraz 23. finał IMP (Rzeszów 1966). FIDE doceniało kwalifikacje i pracę Wiktora Witkowskiego jako sędziego, nadając mu na Kongresie w Moskwie w roku 1956, jako jednemu z trzech pierwszych polskich sędziów szachowych, tytuł „International Arbiter”.

Był wielkim propagatorem szachów i gdy znalazł kogoś, kto myślał podobnie do niego, to powstawało wielkie dzieło. Tak było z Memoriałem Akiby Rubinsteina w Polanicy-Zdroju. Wspólnie z inż. Jerzy Arłamowskim – przy pomocy miasta Polanicy-Zdroju i Polskiego Związku Szachowego – w sierpniu 1963 r. zorganizowali I Turniej Międzynarodowy, który odbywa się do dnia dzisiejszego. Wiktor Witkowski sędziował ten turniej do 10. edycji (z wyjątkiem roku 1969).

Gdy w 1965 r. załamała się praca Polskiego Kolegium Sędziów Szachowych – w wyniku niezgodności kadencji Kolegium i kadencji Zarządu PZSzach – na mocy uchwały Zarządu PZSzach Wiktor Witkowski przejął kierownictwo Kolegium i kierował nim do roku 1970, przez całą następną kadencję. Okres ten charakteryzował się zmianą metod administrowania turniejami szachowymi na rzecz podniesienia na wyższy poziom samej kultury sędziowania i ograniczenia roli sędziego do mediatora w przypadkach incydentalnych.

Taki był styl pracy Wiktora Witkowskiego, którego cechowała wielka kultura osobista, życzliwość wobec ludzi, perspektywiczny sposób myślenia i dbanie o rozwój organizacji, którymi kierował. Do każdego ze swoich pomysłów potrafił stworzyć odpowiedni klimat i znaleźć życzliwych ludzi. Wyniesione z poznańskiego domu cechy solidności i szacunku dla organicznej pracy wcielał tam, gdzie się znalazł.

Za swoją pracę odznaczony został m.in. Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem 50-lecia FIDE, Złotą odznaką Zasłużonego Działacza Kultury Fizycznej, Medalem 50-lecia PZSzach, licznymi dyplomami, odznakami i tytułem Honorowego Członka Polskiego Związku Szachowego (w 1965 r.) i Śląskiego Związku Szachowego.

Wymieniony w części turniejów organizowanych na Śląsku II Międzynarodowy Turniej Szachowy KS „START”-u Katowice (Chorzów 1976) – zorganizowany z okazji 50-lecia Polskiego Związku Szachowego – był benefisem działalności szachowej Wiktora Witkowskiego, który tym turniejem żegnał się ze środowiskiem szachowym.

Dla mnie osobiście było wielkim zaszczytem znać Go, współpracować z Nim w Zarządzie sekcji szachowej „START”-u Katowice, a przede wszystkim korzystając z Jego rad – sędziować ten ostatni turniej.

Mirosław P. Gnieciak