Mistrzostwa Świata w szachach – jako oficjalne rozgrywki organizowane są od końca XIX wieku.
Jedynym Polkiem, który uczestniczył w meczu o mistrzostwo świata, był Johannes Zukertort, który w 1886 przegrał z Wilhelmem Steinitzem w pierwszym oficjalnym meczu, rozegranym w Stanach Zjednoczonych. Do 1948 kolejne mecze o mistrzostwo świata odbywały się według nieformalnych zasad i nie były poprzedzane eliminacjami (czołowi szachiści rzucali wyzwania aktualnemu mistrzowi świata, który je przyjmował lub nie). Często warunkiem akceptacji było zebranie odpowiednio dużej kwoty pieniędzy, co dla niektórych szachistów było nieosiągalne, jak np. dla Akiby Rubinsteina, który w drugiej dekadzie XX wieku uznawany był za najsilniejszego kandydata do rozegrania meczu z ówczesnym mistrzem świata, Emanuelem Laskerem.
Zasady wyłaniania mistrza świata uległy zmianie po II wojnie światowej. Po śmierci Aleksandra Alechina (w 1946) Międzynarodowa Federacja Szachowa zorganizowała w 1948 r. mecz-turniej, zakończony zwycięstwem Michaiła Botwinnika. Wprowadzono również nowy system, oparty na kilkuletnich cyklach, w czasie których rozgrywano kolejne turnieje eliminacyjne: strefowe, międzystrefowe oraz turnieje lub mecze pretendentów (zasady tych rozgrywek zmieniały się wielokrotnie). Dopiero zwycięzca tych wielostopniowych eliminacji zdobywał prawo do gry z aktualnym mistrzem świata. Ten system obowiązywał aż do końca lat 90-tych, kiedy został gruntownie zmodernizowany. W 1997 rozegrano pierwsze Mistrzostwa Świata systemem pucharowym (zlikwidowano wówczas turnieje międzystrefowe, a ostatni turniej strefowy odbył się w 2000). W kolejnych latach rolę turniejów eliminacyjnych przejęły mistrzostwa kontynentalne oraz turnieje o Puchar Świata (rozgrywane od 2005).
Pierwszym polskim szachistą, który wystąpił w turnieju strefowym, był w 1947 r. Kazimierz Plater. Największy sukces osiągnął Michał Krasenkow, który awansował do ćwierćfinału (najlepszej ósemki) Mistrzostw Świata systemem pucharowym w Groningen (1997). Sukcesami polskich szachistów były również awanse do turniejów międzystrefowych, które zdobyli: Bogdan Śliwa (1954), Bartłomiej Macieja (1998, 2000) oraz Paweł Blehm (2000).
W przypadku rozgrywek o Puchar Świata, to najlepszy wynik osiągnął Jan-Krzysztof Duda, który w 2021 w Soczi zajął I miejsce (w półfinale pokonując Magnusa Carlsena, a w finale – Siergieja Kariakina). Dzięki temu osiągnięciu – jako pierwszy Polak w historii – wystąpił w 2022 w turnieju pretendentów, zajmując w nim dz. VII-VIII miejsce. Poza tym, do 1/8 finału Pucharu Świata (najlepszej szesnastki) awansowali Radosław Wojtaszek (2015), Jan-Krzysztof Duda (2019) oraz Kacper Piorun (2021).
W Polsce trzykrotnie odbyły turnieje strefowe, dwukrotnie w Warszawie (1979, 1987) oraz w Krynicy (1998).
- Zobacz też: Inne zestawienia z cyklu „Polacy na…”
Wyniki reprezentantów Polski
| 1886 | Nowy Jork, Saint Louis, Nowy Orlean (USA) |
Mistrzostwa Świata (mecz) | W.Steinitz – J.Zukertort | 12½ : 7½ | |
| 1947 | Hilversum (NED) | turniej strefowy (14, awans ?) | Kazimierz Plater | 12 | 4½/13 |
| 1951 | Mariańskie Łaźnie (CSR) | turniej strefowy (18, awans 5) | Andrzej Pytlakowski | 10 | 7½/17 |
| 1954 | Praga (CSR) | turniej strefowy (20, awans 4) | Bogdan Śliwa (+) | 3 | 13/19 |
| 1955 | Göteborg (SWE) | turniej międzystrefowy (21, awans 10) | Bogdan Śliwa | 21 | 5½/20 |
| 1957 | Dublin (IRL) | turniej strefowy (18, awans 3) | Kazimierz Plater | 12 | 7½/17 |
| Sofia (BUL) | turniej strefowy (14, awans 3) | Bogdan Śliwa | 2–4 | 8½/13 | |
| dogrywka (3, awans 2) | Bogdan Śliwa | 3 | 0/2 | ||
| 1960 | Budapeszt (HUN) | turniej strefowy (16, awans 3) | Jerzy Kostro | 14 | 4½/15 |
| 1961 | Mariańskie Łaźnie (CSR) | turniej strefowy (16, awans 3) | Bogdan Śliwa | 8 | 7/15 |
| 1963 | Halle (DDR) | turniej strefowy (20, awans 3) | Zbigniew Doda | 15 | 8/19 |
| 1964 | Kecskemét (HUN) | turniej strefowy (16, awans 3) | Jacek Bednarski | 9 | 7½/15 |
| 1967 | Halle (DDR) | turniej strefowy (20, awans 3) | Bogdan Pietrusiak | 18 | 5½/19 |
| Vrnjačka Banja (YUG) | turniej strefowy (18, awans 3) | Jerzy Kostro | 7 | 9½/17 | |
| 1969 | Raach (AUT) | turniej strefowy (22, awans 3) | Jan Adamski | 19 | 7½/21 |
| Ateny (GRE) | turniej strefowy (18, awans 3) | Jerzy Lewi | 12 | 7/17 | |
| 1972 | Helsinki (FIN) | turniej strefowy (16, awans 2) | Włodzimierz Schmidt | 6 | 8½/15 |
| 1975 | Wraca (BUL) | turniej strefowy (16, awans 2) | Jacek Bednarski | 12 | 7/15 |
| Pula (YUG) | turniej strefowy (16, awans 2) | Włodzimierz Schmidt | 11 | 7/15 | |
| 1979 | Warszawa (POL) | turniej strefowy, grupa A (10, do finału 4) | Aleksander Sznapik | 4 | 4½/9 |
| Ryszard Skrobek | 9 | 3½/9 | |||
| turniej strefowy, grupa B (10, do finału 4) | Włodzimierz Schmidt | 7 | 4/9 | ||
| Adam Kuligowski | 10 | 2½/9 | |||
| turniej strefowy, finał (8, awans 5) | Aleksander Sznapik | 8 | 2/7 | ||
| 1982 | Băile Herculane (ROM) | turniej strefowy (22, awans 5) | Aleksander Sznapik | 4–7 | 12/21 |
| Włodzimierz Schmidt | 15 | 9½/21 | |||
| Budapeszt (HUN) | dogrywka (4, awans 2) | Aleksander Sznapik | 3 | 3/6 | |
| 1985 | Praga (CSR) | turniej strefowy (18, awans 5) | Włodzimierz Schmidt | 4–6 | 9½/17 |
| Aleksander Sznapik | 12 | 8½/17 | |||
| Paweł Stempin | 15 | 7½/17 | |||
| dogrywka (3, awans 2) | Włodzimierz Schmidt | 3 | 1½/4 | ||
| 1987 | Warszawa (POL) | turniej strefowy, grupa A (12, awans 2) | Włodzimierz Schmidt | 2–4 | 6/11 |
| Robert Kuczyński | 10 | 4½/11 | |||
| dogrywka (3, awans 1) | Włodzimierz Schmidt | 3 | 1½/4 | ||
| turniej strefowy, grupa B (12, awans 2) | Aleksander Sznapik | 7 | 5½/11 | ||
| Piotr Staniszewski | 9 | 4½/11 | |||
| Marek Hawełko | 11 | 4½/11 | |||
| 1990 | Stara Zagora (BUL) | turniej strefowy, grupa A (13, awans 2) | Robert Kuczyński | 4 | 7/12 |
| Jacek Gdański | 13 | 3½/12 | |||
| turniej strefowy, grupa B (13, awans 2) | Aleksander Wojtkiewicz | 2–4 | 7/12 | ||
| Aleksander Sznapik | 11 | 5/12 | |||
| Warszawa (POL) | dogrywka (3, awans 1) | Aleksander Wojtkiewicz | 2 | 2/4 | |
| 1993 | Budapeszt (HUN) | turniej strefowy, grupa A (12, awans 2) | Jacek Gdański | 2–5 | 6½/11 |
| Aleksander Wojtkiewicz | 2–5 | 6½/11 | |||
| dogrywka (4, awans 1) | Aleksander Wojtkiewicz | 3 | 3/6 | ||
| Jacek Gdański | 4 | 2/6 | |||
| turniej strefowy, grupa B (12, awans 2) | Robert Kuczyński | 10 | 4½/11 | ||
| Aleksander Sznapik | 12 | 2/11 | |||
| 1995 | Odorheiu Secuiesc (ROM) | turniej strefowy (26, awans 3) | Aleksander Wojtkiewicz | 9 | 5/9 |
| Jacek Gdański | 17 | 4/9 | |||
| Tomasz Markowski | 22 | 3½/9 | |||
| Marek Matlak | 24 | 3½/9 | |||
| 1997 | Groningen (NED) | Mistrzostwa Świata KO (128) | Michał Krasenkow | V runda (8) | |
| 1998 | Krynica (POL) | turniej strefowy (28, awans 4) | Bartłomiej Macieja (+) | 2 | 6/9 |
| Robert Kempiński | 5 | 5½/9 | |||
| Tomasz Markowski | 8 | 5/9 | |||
| Marcin Kamiński | 18 | 4/9 | |||
| Jacek Gdański | 20 | 4/9 | |||
| Aleksander Wojtkiewicz | 21 | 4/9 | |||
| 1999 | Las Vegas (USA) | Mistrzostwa Świata KO (128) | Michał Krasenkow | III runda (32) | |
| Bartłomiej Macieja | II runda (64) | ||||
| 2000 | Budapeszt (HUN) | turniej strefowy (30, awans 4) | Bartłomiej Macieja | 1–5 | 6/9 |
| Paweł Blehm | 1–5 | 6/9 | |||
| Tomasz Markowski | 9 | 5/9 | |||
| Bartosz Soćko | 12 | 5/9 | |||
| Paweł Jaracz | 27 | 3½/9 | |||
| dogrywka (5, awans 4) | Paweł Blehm (+) | 1–3 | 2½/4 | ||
| Bartłomiej Macieja (+) | 1–3 | 2½/4 | |||
| 2000 | Nowe Delhi (IND) | Mistrzostwa Świata KO (128) | Bartłomiej Macieja | IV runda (16) | |
| Michał Krasenkow | II runda (64) | ||||
| Paweł Blehm | I runda (128) | ||||
| 2001 | Moskwa (RUS) | Mistrzostwa Świata KO (128) | Bartłomiej Macieja | II runda (64) | |
| Jacek Gdański | I runda (128) | ||||
| Michał Krasenkow | I runda (128) | ||||
| 2004 | Trypolis (LIB) | Mistrzostwa Świata KO (128) | Michał Krasenkow | IV runda (16) | |
| Mateusz Bartel | I runda (128) | ||||
| Robert Kempiński | I runda (128) | ||||
| Bartłomiej Macieja | I runda (128) | ||||
| 2005 | Chanty-Mansyjsk (RUS) | Puchar Świata (128) | Robert Kempiński | II runda (64) | |
| Michał Krasenkow | I runda (128) | ||||
| Bartłomiej Macieja | I runda (128) | ||||
| 2007 | Chanty-Mansyjsk (RUS) | Puchar Świata (128) | Bartłomiej Macieja | III runda (32) | |
| Bartosz Soćko | II runda (64) | ||||
| Mateusz Bartel | I runda (128) | ||||
| Grzegorz Gajewski | I runda (128) | ||||
| 2009 | Chanty-Mansyjsk (RUS) | Puchar Świata (128) | Mateusz Bartel | II runda (64) | |
| 2011 | Chanty-Mansyjsk (RUS) | Puchar Świata (128) | Radosław Wojtaszek | II runda (64) | |
| Bartosz Soćko | I runda (128) | ||||
| 2013 | Tromsø (NOR) | Puchar Świata (128) | Dariusz Świercz | II runda (64) | |
| Jan-Krzysztof Duda | I runda (128) | ||||
| Radosław Wojtaszek | I runda (128) | ||||
| 2015 | Baku (AZE) | Puchar Świata (128) | Radosław Wojtaszek | IV runda (16) | |
| Mateusz Bartel | I runda (128) | ||||
| Robert Kempiński | I runda (128) | ||||
| 2017 | Tbilisi (GEO) | Puchar Świata (128) | Jan-Krzysztof Duda | II runda (64) | |
| Radosław Wojtaszek | II runda (64) | ||||
| Kacper Piorun | I runda (128) | ||||
| 2019 | Chanty-Mansyjsk (RUS) | Puchar Świata (128) | Jan-Krzysztof Duda | IV runda (16) | |
| Kacper Piorun | I runda (128) | ||||
| Radosław Wojtaszek | I runda (128) | ||||
| Mateusz Bartel | I runda (128) | ||||
| 2021 | Soczi (RUS) | Puchar Świata (206) | Jan-Krzysztof Duda | VIII runda (finał) I miejsce |
|
| Kacper Piorun | V runda (16) | ||||
| Radosław Wojtaszek | IV runda (32) | ||||
| Michał Krasenkow | III runda (64) | ||||
| Paweł Teclaf | I runda (206) | ||||
| 2022 | Madryt | turniej pretendentów (8) | Jan-Krzysztof Duda | 7–8 | 5½/14 |